درس پاسخ به شبهات ۴ _ استاد شیخ علی زند قزوینی
پرسش:
نظر ادیان دیگر را در مورد تقوا نوشته و چند کتاب در مورد تقوا معرفی بفرمایید.
پاسخ:
تقوا در لغت به معنای پرهیزکاری و پارسایی(1) از نواهی و معاصی می باشد. وقتی در قواعد و قوانین تمام ادیان اعم از الهی و غیر الهی توجه کنیم، مشاهده می کنیم که این ادیان از اصول اعتقادی یا جهان بینی و قوانین عملی که در ادیان الهی از این قسمت به شریعت تعبیر می شود، تشکیل شده است.
شریعت یعنی یک سری بایدها و نبایدها که به تعبیر دیگر همان واجبات و محرمات است. پر واضح است که وقتی دین و شریعتی، پیروان خود را نسبت به اوامر و نواهی ای آگاه می کند و دستور می دهد، انتظار دارد که پیروان واجبات را انجام داده و از ارتکاب نواهی دوری گزینند و این همان تقوای مورد نظر ادیان است.
قرآن کریم در این زمینه می فرماید: «سرمایه ی زندگی دنیا ناچیز است و سرای آخرت برای کسی که پرهیزگار باشد بهتر است»(2).
همچنین در تورات تحریف شده آمده است: «قتل مکن، زنا منما، دزدی مکن، بر همسایه ات شهادت دروغ مده، به خانه ی همسایه ات طمع مورز به زن همسایه ات و بنده اش و به کنیزش و به گاوش و به الاغش و به هیچ چیزی که از همسایه ات هست طمع منما»(3).
نیز در انجیل تحریف شده، انجیل لوقا از حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ نقل شده است که:
«و آسانتر است آسمان و زمین را زائل شدن از جا تا آنکه نقطه ای از شریعت زائل شود.»
شیخ علی زند قزوینی
________________________________________
پاورقی:
1. سیاح، احمد، فرهنگ بزرگ جامع نوین، ترجمه المنجد، تهران، انتشارات اسلام، ج 2، ص 2219، کلمهی تُقی و تَقوی.
2. نساء:77.
3. کتاب مقدس، عهد عتیق، سفر خروج، فصل 20، آیات 13 الی 17، ترجمه فاضل خان همدانی، اساطیر تهران.
درس پاسخ به شبهات ۳ _ استاد شیخ علی زند قزوینی
پرسش:
تعریف حجاب و جایگاه آن را در ادیان مختلف
پاسخ:
حجاب در لغت عبارت است از هر چیزی که میان دو چیز حایل باشد و معانی چون فاصل، مانع(1)،ستر،نقاب و روپوش از آن فهمیده می شود.(2)
در فقه اسلامی حجاب یعنی پرده و پوشش بین دو نامحرم و چون در اسلام حجاب برای زنان و مردان واجب شمرده شده پس زنان و مردان باید خود را از نامحرم بپوشانند حجاب برای زن پوشاندن تمام بدن از نامحرم است، به جز صورت و دو دست و برای مردان پوشانیدن عورتین و مواضعی که دیدن آن برای زنان ایجاد ریبه و گناه کند.(3)در قرآن کریم بیشتر موارد استعمال کلمه حجاب بمعنی پرده و ستر می باشد، چنانچه در آیه 17 سوره مریم، آیه 5 سوره فصلت و نیز آیه 53 سوره احزاب که به آیه حجاب معروف است بدین معنی می باشد.(4)
حجاب و بالاخص چادر بارزترین نمود حجاب اسلامی است که ریشه در قرآن و سنت زنان اهلبیت به ویژه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها دارد. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ چادر را بعنوان یکی از اقلام نوزده گانه ضروری جهیزیّه برای دخترش زهرا ـ سلام الله علیها ـ قرار داد قرآن کریم می فرماید:« ای پیامبر! به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنین بگو خود را با «جلباب» بپوشانند»(5) اکثر مفسرین و لغویین «جلباب» را به معنای چادر و عبا تفسیر و معنا کرده اند.
توصیة بزرگان دینی و بیش از همه قرآن کریم بر استفاده از چادر، بیانگر آثار و امتیازات فراوان این پوشش شکوهمند است که ما به برخی از آنها به صورت گذرا، اشاره می کنیم.
1. چادر با پوشش یکنواخت و یکپارچه بدن، جلب توجه نامحرم را به کمترین حد خود می رساند.
2. چادر زیبائیهای جسمانی زن را تحت الشعاع زیبائیهای معنوی او قرار می دهد و به او نشاط دینی می بخشد.
3. چادر امنیت و آرامش زن را افزایش می دهد.
4. چادر بیش از هر لباسی حجم بدن را پوشش می دهد و بزرگواری و تواضع زن را در برابر احکام اسلام و ازرش‌های اخلاقی آشکار می سازد.(6)
حال ما در اینجا به بررسی حجاب در ادیان مختلف پرداخته و جایگاه آن را در اقوام مختلف بررسی می کنیم.
حجاب در دین و آیین زرتشت در مورد پیامبر بودن زرتشت در میان اندیشمندان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد برخی او را یک مصلح اجتماعی و عده ای با استناد به برخی از روایات، او را پیامبر الهی می دانند، به هر حال در این دوره که دوره حکومت کوروش و داریوش دو تن از شاهان بزرگ هخامنشی است، زنان پوشش خاصی داشتند.(7) از اسناد و کتیبه های بدست آمده اینگونه استفاده می شود که:
پوشاک زنان دوره مادها از لحاظ شکل با پوشاک مردان کمی تفاوت داشته و مرد و زن به واسطه اختلافی که میان پوشش سرشان وجود دارد از هم تمییز داده می شوند.(8)
و پس از مادها که هخامنشیان روی کار می آیند، حجاب کمی نسبت به دوره مادها فرق می کند و آنها از روی لباس های بلندی که از زیر می پوشیدند چادری نیز سر می کردند.(9)
حجاب در آیین یهودبدون شک باید ریشه و خواستگاه رعایت حجاب از سوی زنان یهود در ادوار تاریخ را در متون مذهبی آنان جستجو نمود.
تورات، کتاب مقدس یهودیان، در موارد متعددی به طور صریح و یا ضمنی، حجاب و پوشش زن و مسایل مربوط به آن را مورد تأکید قرار داده و در برخی از آیات، از واژة «چادر» و «برقع» که به معنای روپوش صورت است، نامبرده است. کاربرد این الفاظ نشانگر کیفیت پوشش زنان یهودی در آن عصر می باشد.
در سفر پیدایش چنین می خوانیم:
و «رفقه» چشمان خود را بلند کرده و اسحاق را دید و از شتر خود فرود آمد، زیرا که از خادم خود پرسید این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می آید و خادم گفت: آقای من است، پس بُرقع خود را گرفته، خود را پوشانید.(10)
به گفته برخی از مراجع دینی یهودیان ایران، منشأ وجوب حجاب در شریعت یهود، مستند به همین فقره است.(11)در تورات همچنین آیاتی در رابطه با «عدم تشبّه مرد و زن به یکدیگر در نوع پوشش بدن»، «در عدم آرایش و غمزه دختران و زنان»، «پرهیز از زنان فریبکار و بیگانه»، «نهی از لمس و تماس با نامحرم»، «حد و کیفیت پوشش زنان یهود»، «وجوب پوشاندن موی سر» آمده است.(12)
«تلمود» یکی از کتابهای مهم دینی و در حقیقت فقه مدّون و آیین نامه زندگی یهودیان است از جمله قوانینی که در این کتاب در رابطه با ارتباط زن و مرد و مسئله حجاب آمده، موارد زیر می باشند.
1. لزوم پوشاندن سر از نامحرم.
2. لزوم سکوت زن و پرهیز از هرگونه آرایش.
3. پرهیز از نگاه به مردان بیگانه.
4. لزوم پرهیز از حرام تحریک آمیز.
5. اجتناب از نگاه به نامحرم توسط مردان.(13)
حجاب در آیین مسیحیّت عهد جدید، نه تنها در مواضع متعدّد وجوب حجاب و پوشش را تذکر داده است، بلکه در برخی از آیات خود کوشیده است، درون انسان را نیز از تمایلات شهوانی منزّه سازد و بدین وسیله عفت درون را پشتوانة مستحکم حجاب برون قرار دهد.
در عهد جدید مواردی درباره حجاب و مسائل مربوط به آن آمده که فرازهای ذیل از آن دسته اند.
1. لزوم عفت و خانه نشینی.(14)
2. لزوم پوشاندن موی سر بویژه در مراسم عبادی.(15)
3. با وقار و امین بودن زن.(16)
4. نهی از نگاه ناپاک به بیگانگان.(17)
در کتاب «زن از نظر حقوق اسلامی» اینگونه آمده است که در میان مسیحیان و اروپائیان، حجاب معمول و متعارف بود و این عادت تا قرن سیزدهم، سخت رایج بود و از آن تاریخ به بعد رو به تخفیف گذاشت.(18)
و نیز در کتاب «زن و رهایی نیروهای تولید» آمده است که در تورات و انجیل به این مطلب که زنان از روزگار قدیم چهره خود را با بُرقع می پوشانیدند، اشاره شده است.(19)
حجاب قبل از اسلام از لابلای متون تاریخی، چنین به دست می آید که زنان اعراب قبل از اسلام، دارای حجاب بوده اند: دایرة المعارف لاروس،عرب را از جمله ملت هایی که از قدیم،حجاب در آن ریشه داشته، شمرده است.(20)
داستان «فِجار» و جنگی که بین قبیلة قریش و قبیله هوازن بر سر روپوش بلند زنی که جوانها خواستند وی صورت خود را نشان دهد، اتفاق افتاد، مؤید این مطلب است.(21)(نقل کامل این جریان در کتاب حجاب دراسلام قوام وشنوه ای آمده است.)
حجاب در اسلام در قرآن کریم، به طور صریح آیاتی در مورد حجاب و وجوب آن و نیز حدّ و کیفیت آن، نازل شده است در سوره نور خطاب به پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ چنین آمده است:
به مردان مؤمن بگو که چشمهای خود را فرو پوشند و دامان خویش را نگاه دارند، این عمل برای ایشان پاکیزه تر است، همانا خداوند به آنچه انجام می دهند آگاه است و به بانوان با ایمان بگو چشمهای خود را فرو پوشند و عورتهای خود را از نگاه دیگران پوشیده نگه دارند و زینت های خود را جز آن مقداری که ظاهر است، نمایان نکنند و زینت های خود را آشکار نسازند، مگر برای شوهرانشان، پدرانشان، پدر شوهرانشان، پسرانشان، پسران همسرانشان، برادرانشان، پسر برادرانشان، پسر خواهرانشان، زنان هم کیششان، کنیزانشان، مردان سفیهی که تمایلی به زنان ندارند،کودکانی که از امور جنسی بی اطلاعند، و نیز پاهایشان را بر زمین نکوبند تا زینتهای پنهانشان آشکار شود و همگی به سوی خداوند توبه کنید ای مؤمنان، باشد که رستگار شوید.(22)
حجاب در روایات روزی اسماء دختر دیگر ابوبکر که خواهر زن پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ بود با جامة بدن نما و نازکی به خانه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ آمد، پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ روی خود را از او برگرداند و فرمود: ای اسماء، زن وقتی به حدّ بلوغ رسید، نباید جایی از بدن و اندامش دیده شود، مگر صورت و دستهایش.(23)
و نیز آن حضرت فرمودند: هر کس به طور حرام با زنی مصافحه کند و دست بدهد روز قیامت در غلّ و زنجیر، بسته خواهد شد، آنگاه به آتش انداخته خواهد شد.(24)
در بحار الانوار نیز از حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ اینگونه روایت شده که آن حضرت فرمودند: خداوند مردانی که شبیه زنان می شوند و زنانی که خود را شبیه مردان قرار می دهند، لعنت کرده است.(25)
در نهایت اینکه:
حجاب اسلامی به معنای پرده نشینی و محرومیّت از حضور در صحنة فعالیت های اجتماعی نیست، بلکه به معنای وجوب پوشش و ممنوعیّت از خود آرایی زن در مقابل مردان بیگانه است.
تمام فقهای اسلام، حجاب را از ضروریات دینی می دانند و در اینکه زنان می بایست به هنگام ادای نماز و در حضور مردان بیگانه، موی سر و تمامی اندام خود را به استثنای صورت و دستها (از مچ به پایین) بپوشانند، اتفاق نظر دارند و برخی از علماء پوشاندن صورت را هم در حضور بیگانگان لازم شمرده اند.
شیخ علی زند قزوینی
________________________________________
پاورقی:
1. جرّ، خلیل، فرهنگ عربی به فارسی «لاروس»،ترجمه سید حمید طبیبیان، چاپخانه سپهر تهران، چاپ دوم، 1367ه. ش، ص807.
2. الیاس، انطون، فرهنگ نوین، مترجم، سید مصطفی طباطبائی، ناشر کتابفروشی اسلامیه، چاپ هشتم، 1370ه ش، ص136.
3. سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، انتشارات کومش، چاپ سوم، 1373 ه ش، ج2،ص689.
4. حسینی دشتی، سیدمصطفی، معارف و معاریف، ناشر انتشارات اسماعیلیه، چاپ اول، 1369 ه ش، قم، ج2 ص678.
5. احزاب:59.
6. اکبری، محمد رضا، تحلیلی نو و عملی از حجاب در عصر حاضر، انتشارات پیام عترت، چاپ چهارم، 1377ه ش، ص74 ـ 76.
7. محمدی آشنانی، علی، حجاب در ادیان الهی، نشر یاقوت، چاپ دوم 1378 ه ش، ص107.
8. ضیاء پور، جلیل، پوشاک باستانی ایرانیان از کهن ترین زمان، انتشارات هنرهای زیبای کشور،ص17.
9. همان، ص194.
10. سفر پیدایش باب 24 فقره 64 و 65.
11. حجاب در ادیان الهی، ص143 همراه با پاورقی.
12. همان، ص142 ـ 148.
13. حجاب در ادیان الهی به نقل از کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت ج12 ص28 ـ 34.
14. رساله پولس، باب دوم، فقره 1 ـ 6.
15. رسالة اول پولس رسول به قرنتیان، باب یازدهم، فقره 1 ـ 17.
16. همان، باب چهاردهم، فقره 34 ـ 36.
17. انجیل متی، باب اول، فقره 28 ـ 30.
18. حاذقی، ابوالفضل، زن از نظر حقوق اسلامی، تهران، 1342ه ش، ص160.
19. افشار نیا، علیرضا, زن و رهایی نیروهای تولید، تهران 1357ه ش، ص198.
20. وجدی، محمد فرید،دائرة المعارف فرن 14 تا 20، مصر، چاپ چهارم. ج3، ص336.
21. وشنوه ای، قوام، حجاب در اسلام، ترجمه: احمد محسنی گرگانی، ص58.
22. نور:31.
23. ابی داود، سنن النبی، مصر، مطبعه السعاده، ج2، ص383.
24. حرّ عاملی، وسائل الشیعه، دارالکتب العلمیه، ج14، ص163.
25. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ بیروت، ج103، ص258.
جلسه اول
جلسه دوم
جلسه سوم
جلسه چهارم